66 milyon yıl önce, yaklaşık 8 km genişliğinde bir asteroit, saatte yaklaşık 113.000 km hızla Dünya’ya çarptı, hızlı ve buharlaştırıcı bir etki yarattı. Bu çarpışma dinozorlarla birlikte neredeyse bütün karasal yaşamı yok etti. Jeolojik bir zaman içinde, ağır bir toz bulutu güneşin önünü kapattı ve besin zincirini başından sonuna kadar etkileyen bir doğal afet zinciri yaratarak Dünya’daki türlerin dörtte üçünün yok olmasına sebep oldu… Popüler teori böyle devam ediyor.
Şimdilerde biliminsanları, çarpışmadan hemen önce gerçekleşen ve yüksek ihtimalle türlerin yok olmasına büyük rol oynayan volkanik bir patlamaya ait deliller buldu. Takım, Dünya üzerinde gerçekleşmiş en büyük volkanik patlamalardan birinin kalıntılarını bulunduran, Hindistan’ın orta batı bölgesindeki Deccan Traps’deki (traps, basamak demektir) kayaçların yaşlarını kesin olarak tayin etti. Yapılan analizlere göre, volkanizma asteroidin çarpmasından 250 binyıl önce başladı ve çarpmadan 500 binyıl sonrasına kadar devam etti; toplamda 1,5 milyon km2’ lik lav yayıldı.
Uzun süreli volkanizma tehlikeli düzeyde uçucu kimyasal maddeyi havaya salmış, atmosferi ve okyanusları zehirlemiş olabilir. Eğer uçucu salınım modeli doğruysa, günümüze benzer bir durumdan bahsedilmektedir. MIT’nin Yer, Atmosfer ve Gezegen Bilimleri Bölümü Yüksek Lisans öğrencisi Eddy, “Yüksek miktarda karbondioksit atmosfere hızlıca karışmaktadır. Eninde sonunda bu olay okyanusun asitlenmesine, besin zincirinin tabanını oluşturan yüksek miktarda planktonun ölmesine neden olur. Eğer planktonları ortadan kaldırırsak ölümcül sonuçlar ortaya çıkar” diyor. Deccan Traps’in daha kesin zamanlarına dayanan araştırmacılar, ölüm nedenleri tam olarak bilinmese de, buradaki büyük patlamanın dinozorları ortadan kaldırmada önemli bir rol oynadığına inanıyor. Sam Bowring “Dinozorlar nasıl yok oldu tartışmanın asla bitmeyeceğini düşünüyorum” diyor. Bowring ve Eddy, aynı zamanda Princeton Üniversitesi, İsviçre’deki Lausanne Üniversitesi ve Hindistan’daki Amravati Üniversitesi’ndeki meslektaşlarıyla beraber Science’da yayımlanmış makalenin de yazarları.
İki büyük yıkım
1980’den önce dinozorların soyunun tükenmesinin nedeni bilinmiyordu: Bir hipotez büyük bir volkanik patlama sonucunda öldüklerini öneriyordu (Permiyen ve Trias sonundaki büyük toplu yokoluşlarda volkanizmanın rol oynadığı gösterilmiştir.) Fakat, 1980’de İtalya’da, uzaydan gelen materyallerde rastlanan, nadir bulunan bir element olan iridyumun keşfi, başka varsayımlara yol açmıştır. 90’ların başında da, bir asteroit çarpışmasıyla oluşabilecek bir krater bulunmuştur. Bir asteroit çarpmasının, büyük türsel yokoluşlara yol açtığı düşünülmeye başlanmıştır.
1980’den önce dinozorların soyunun tükenmesinin nedeni bilinmiyordu: Bir hipotez büyük bir volkanik patlama sonucunda öldüklerini öneriyordu (Permiyen ve Trias sonundaki büyük toplu yokoluşlarda volkanizmanın rol oynadığı gösterilmiştir.) Fakat, 1980’de İtalya’da, uzaydan gelen materyallerde rastlanan, nadir bulunan bir element olan iridyumun keşfi, başka varsayımlara yol açmıştır. 90’ların başında da, bir asteroit çarpışmasıyla oluşabilecek bir krater bulunmuştur. Bir asteroit çarpmasının, büyük türsel yokoluşlara yol açtığı düşünülmeye başlanmıştır.
MIT ve Princeton araştırmacıları Deccan Traps de bulunan kayaçların yaşını tanımlamak ve patlamanın yok oluştan önce mi sonra mı olduğunu değerlendirebilmek için yüksek kesinlikli jeokronoloji kullandılar. Bowring, “Çıkan sonuca göre, dinozorların yok oluşunu iki neden de etkilemiştir” diyor. Araştırmacılar, volkanizmanın yüksek yaşandığı bölgeden 50’den fazla örnek kayaç topladılar. Hem üst bölgelerden, hem aşağılardan alınan örneklerde, volkanik katman zirkon içermekteydi. Zirkon kayaçların yaşlarını tayin etmede kesinlik sağlar. Bu, Deccan Traps patlamalarının başlangıç ve bitiş zamanını tam olarak anlayabilmek demekti.
Kayaç örnekleri Princeton ve MIT’de ayrı ayrı analiz edildi. Laboratuvarlarda kayaçlar ezilerek zirkon taneleri milimetrik uzunluklara ayrıldılar. Zirkonun yaşını bulmak ve hangi kayaçtan geldiğini görmek için uranyum izotopları ölçüldü. Her iki laboratuvarda yapılan çalışma da aynı sonucu verdi: Deccan Traps’de asteroit çarpmasından 250 binyıl önce volkanik patlama başmlamış ve çarpmadan 500 binyıl sonrasına kadar devam etmişti. Bowning, “Araştırmamızı, 10 binyıllık seviyelerde, volkanizmanın özel titreşimiyle ve çevresel değişimiyle ilişkilendirerek derinleştirmeliyiz. Bulgularımızla zamanı iyi çözümlediğimizi düşünüyoruz, dinozorların yok oluşuna bu bulguları kullanarak yeni yaklaşımlarla bakacak insanlar çıkacaktır” diyor.
Çeviren: Gülşah Turupcu /Bilim ve Gelecek
İTÜ Jeoloji Mühendisliği
İTÜ Jeoloji Mühendisliği
http://bilimfili.com/dinozorlarin-yok-olusuna-asteroit-mi-yol-acti-volkaniz-ma-mi/
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder